Przed­si­ębior­cy, de­cy­du­jąc się na współpra­cę z kon­tra­hen­tem (np. do­staw­cą lub od­bior­cą usług), często uni­ka­ją wpro­wa­dza­nia ry­go­ry­stycz­nych za­pi­sów do umów, oba­wia­jąc się, że mo­gą one od­stra­szyć dru­gą stro­nę. W trak­cie swo­jej prak­ty­ki za­wo­do­wej wie­lo­krot­nie sły­sza­łam obiek­cje ze stro­ny klien­tów, którzy za­sta­na­wia­li się po co do­da­wać za­pi­sy np. o ka­rach umow­nych za nie­na­le­ży­te wy­ko­na­nie lub niewy­ko­na­nie zo­bo­wi­ązań, sko­ro zna­ją swo­je­go do­staw­cę, wy­ko­naw­cę lub świad­cze­nio­bior­cę, z którym wie­lo­krot­nie współpra­co­wa­li lub który jest po­le­ca­ny przez zna­jo­mych z bra­nży.

Od­po­wie­dź jest za­wsze ta­ka sa­ma: umo­wa oraz wszel­kie za­bez­pie­cze­nia w niej za­war­te są for­mu­ło­wa­ne na tzw. „złe cza­sy”. Ka­żda ze stron, pod­pi­su­jąc kon­trakt, dąży do osi­ągni­ęcia okre­ślo­nych ce­lów, ta­kich jak otrzy­ma­nie to­wa­ru lub usłu­gi, bądź uzy­ska­nia wy­na­gro­dze­nia za ich re­ali­za­cję. Na­to­miast w trak­cie re­ali­za­cji zo­bo­wi­ązań umow­nych mo­gą wy­stąpić różne sy­tu­acje wpły­wa­jące na spo­sób i ter­min ich spe­łnie­nia.

Z per­spek­ty­wy przed­si­ębior­cy za­ma­wia­jące­go to­wa­ry lub usłu­gi, w przy­pad­ku opóźnień lub wad w wy­ko­na­niu zo­bo­wi­ązań przez kon­tra­hen­ta w ni­czym nie po­mo­że fakt, że kon­tra­hent był do­brym zna­jo­mym lub był po­le­ca­ny przez in­nych. W ta­kiej sy­tu­acji przed­si­ębior­ca będzie po­trze­bo­wał ja­kie­jś for­my re­kom­pen­sa­ty za opóźnie­nia w re­ali­za­cji za­mówień, a nie­ba­ga­tel­ną ro­lę będzie od­gry­wać za­strze­żo­na ka­ra umow­na, ure­gu­lo­wa­na w art. 483 i 484 Ko­dek­su cy­wil­ne­go.
Isto­ta ka­ry umow­nej

Zgod­nie z art. 483 § 1 Ko­dek­su cy­wil­ne­go, stro­ny umo­wy mo­gą za­strzec, że na­pra­wie­nie szko­dy wy­ni­ka­jącej z nie­wy­ko­na­nia lub nie­na­le­ży­te­go wy­ko­na­nia zo­bo­wi­ąza­nia nie­pie­ni­ężne­go na­stąpi przez za­pła­tę okre­ślo­nej su­my pie­ni­ężnej, zna­nej ja­ko ka­ra umow­na.

Wpro­wa­dza­jąc ta­kie za­pi­sy do umo­wy, stro­ny sa­me re­gu­lu­ją za­kres od­po­wie­dzial­no­ści w ra­zie nie­wy­wi­ąza­nia się z zo­bo­wi­ązań, usta­la­jąc wcze­śniej z góry okre­ślo­ną kwo­tę do za­pła­ty. Dzi­ęki te­mu wie­rzy­ciel ma uła­twio­ną dro­gę do do­cho­dze­nia na­le­żno­ści, po­nie­waż za­sad­ni­czo nie mu­si udo­wad­niać już w sądzie wy­so­ko­ści po­nie­sio­nej szko­dy – wy­so­ko­ść ta jest okre­ślo­na przez war­to­ść za­strze­żo­nej ka­ry umow­nej.

Nie­zbęd­ne ele­men­ty ka­ry umow­nej

Aby ka­ra umow­na by­ła sku­tecz­nie za­strze­żo­na, na­le­ży pa­mi­ętać o kil­ku istot­nych aspek­tach.

1. Po pierw­sze, ka­ra umow­na mo­że zo­stać za­strze­żo­na je­dy­nie na wy­pa­dek nie­wy­ko­na­nia lub nie­na­le­ży­te­go wy­ko­na­nie zo­bo­wi­ązań nie­pie­ni­ężnych. Przy­kła­dy sy­tu­acji, w których ka­ra umow­na mo­że być za­sto­so­wa­na, obej­mu­ją:

• wa­dli­we wy­ko­na­nie za­mówie­nia (np. wa­dy w wy­ko­na­nym dzie­le),
• opóźnie­nia w re­ali­za­cji za­mówie­nia (np. od­da­nie dzie­ła po upły­wie ter­mi­nu do od­bio­ru ko­ńco­we­go),
• nie­do­trzy­ma­nie ter­mi­nu na usu­ni­ęcie uste­rek lub błędów,
• na­ru­sze­nie za­ka­zu kon­ku­ren­cji,
• na­ru­sze­nia klau­zu­li po­uf­no­ści,
• nie­wy­ko­na­nie zo­bo­wi­ąza­nia z umo­wy przed­wstęp­nej do­ty­czącej za­war­cia umo­wy przy­rze­czo­nej.

Za­strze­że­nie ka­ry umow­nej na wy­pa­dek opóźnie­nia w za­pła­cie za za­mówio­ną usłu­gę lub to­war, czy­li opóźnie­nia w re­ali­za­cji świad­cze­nia pie­ni­ężne­go, skut­ku­je nie­wa­żno­ścią ta­kie­go za­pi­su.

2. Dru­gą istot­ną kwe­stią jest okre­śle­nie uchy­bień, w przy­pad­ku których wie­rzy­cie­lo­wi przy­słu­gi­wać będzie rosz­cze­nie o za­pła­tę ka­ry umow­nej. Stro­ny ma­ją tu spo­rą do­wol­no­ść i mo­gą usta­lić od­po­wie­dzial­no­ść za­rów­no dla nie­wy­ko­na­nia zo­bo­wi­ąza­nia w ogól­no­ści, jak i spre­cy­zo­wać kon­kret­ne przy­pad­ki, w których obo­wi­ązek za­pła­ty ka­ry umow­nej będzie ak­tu­al­ny (np. opóźnie­nie w od­da­niu po­szcze­gól­nych eta­pów ro­bót, na­ru­sze­nie za­ka­zu kon­ku­ren­cji, na­ru­sze­nie klau­zu­li po­uf­no­ści, a na­wet ka­ra w przy­pad­ku od­stąpie­nia od umo­wy). War­to pod­kre­ślić, że umo­wa mo­że prze­wi­dy­wać kil­ka nie­za­le­żnych od sie­bie pod­staw do na­li­cze­nia ka­ry umow­nej.

3. Ko­niecz­ne jest rów­nież wy­ra­źne i pre­cy­zyj­ne okre­śle­nie war­to­ść ka­ry umow­nej. Za­zwy­czaj stro­ny wpro­wa­dza­ją do umo­wy po­sta­no­wie­nia wska­zu­jące kon­kret­ną su­mę pie­ni­ężną, którą wie­rzy­ciel ma otrzy­mać za nie­wy­ko­na­nie lub nie­na­le­ży­te wy­ko­na­nie zo­bo­wi­ąza­nia. Al­ter­na­tyw­nie, war­to­ść ka­ry mo­że być okre­ślo­na pro­cen­to­wo w od­nie­sie­niu do war­to­ści świad­cze­nia (np. 0,2% wy­na­gro­dze­nia za ka­żdy dzień) lub we­dług kon­kret­nej staw­ki po­mno­żo­nej przez licz­bę dni (np. 500 zł za ka­żdy dzień). War­to­ść ka­ry umow­nej po­win­na być usta­la­na w spo­sób ra­cjo­nal­ny, mieć cha­rak­ter kom­pen­sa­cyj­ny i nie po­win­na być wy­ko­rzy­sty­wa­na do nad­użyć, wy­kra­cza­jących po­za jej cha­rak­ter.

4. Często spo­ty­ka­ną prak­ty­ką jest też usta­la­nie gór­nej gra­ni­cy ka­ry umow­nej po­przez wpro­wa­dze­nie za­pi­sów ogra­ni­cza­jących jej wy­so­ko­ść do okre­ślo­nej war­to­ści. O ta­kie za­bez­pie­cze­nie po­wi­nien za­dbać kon­tra­hent, który ka­ra­mi mo­że zo­stać ob­ci­ążo­ny, aby nie na­ra­żać się na na­li­cza­nie przez wie­rzy­cie­la kar w spo­sób bez­ter­mi­no­wy. War­to rów­nież wpro­wa­dzić za­pi­sy okre­śla­jące mo­ment, od które­go mo­gą być na­li­cza­ne ka­ry.

5. Na­le­ży jed­nak pa­mi­ętać, że usta­le­nie w kontr­ak­cie mak­sy­mal­nej war­to­ść ka­ry umow­nej nie wy­klu­cza mo­żli­wo­ści do­cho­dze­nia po­zo­sta­łej kwo­ty, je­śli war­to­ść ka­ry umow­nej nie po­kry­wa ca­ło­ści po­nie­sio­nej przez wie­rzy­cie­la szko­dy. W ta­kim przy­pad­ku ko­niecz­ne jest wpro­wa­dze­nie klau­zul ze­zwa­la­jących wie­rzy­cie­lo­wi na do­cho­dze­nie od­szko­do­wa­nia na za­sa­dach ogól­nych, gdy war­to­ść szko­dy prze­wy­ższa war­to­ść za­strze­żo­nych kar umow­nych.

Dla­cze­go war­to za­strze­gać ka­rę umow­ną?

• Su­ro­gat od­szko­do­wa­nia – ka­ra umow­na sta­no­wi for­mę re­kom­pen­sa­ty dla wie­rzy­cie­la w przy­pad­ku nie­wy­ko­na­nia lub nie­na­le­ży­te­go wy­ko­na­nia zo­bo­wi­ąza­nia.
• Mo­bi­li­za­cja dłu­żni­ka – ze względu na ewen­tu­al­ne sank­cje fi­nan­so­we gro­żące dłu­żni­ko­wi, ka­ra umow­na ma rów­nież funk­cję środ­ka mo­bi­li­zu­jące­go do pra­wi­dło­we­go wy­ko­na­nia zo­bo­wi­ąza­nia.
• Ła­twiej­sza i szyb­sza dro­ga do od­szko­do­wa­nia – za­strze­że­nie ka­ry umow­nej umo­żli­wia szyb­sze i prost­sze uzy­ska­nie od­szko­do­wa­nia w przy­pad­ku roz­strzy­ga­nia spo­ru przed sądem.

Na pod­sta­wie in­for­ma­cji Kan­ce­la­rii Praw­nej Cha­łas i Wspól­ni­cy

• Prze­czy­taj też: Ame­ry­ka­nie i Eu­ro­pej­czy­cy scep­tycz­nie pod­cho­dzą do przy­szło­ści AI
• Prze­czy­taj też: Po­wódź ja­ko si­ła wy­ższa – skut­ki dla przedaw­nie­nia i od­po­wie­dzial­no­ści
• Prze­czy­taj też: Jak odzież ro­bo­cza czer­pie z roz­wi­ązań sto­so­wa­nych w ubra­niach spor­to­wych?
• Prze­czy­taj też: Sharp Sharp­fax SF-201 – pio­nier­ska podróż przez świat dru­ku (1972–2024)
• Prze­czy­taj też: ESG: no­wo­cze­sne za­rządza­nie fir­mą w opar­ciu o zrów­no­wa­żo­ny roz­wój
• Prze­czy­taj też: 25 lat od­dzia­łu Gru­py Durst w Lienz: hi­sto­ria suk­ce­su
• Prze­czy­taj też: Son­daż Sharp: brak umie­jęt­no­ści tech­no­lo­gicz­nych ogra­ni­cza pro­duk­tyw­no­ść
• Prze­czy­taj też: Ba­rie­ry i klu­czo­we eta­py trans­for­ma­cji cy­fro­wej w bi­zne­sie
• Prze­czy­taj też: ABB roz­po­czy­na kam­pa­nię „Zrób wi­ęcej dzi­ęki tech­no­lo­gii cy­fro­we­j”
• Prze­czy­taj też: Świa­to­wy Dzień Ar­chi­tek­tu­ry – w do­bie cy­fry­za­cji ar­chi­tek­ci wie­rzą w si­łę wy­dru­ków